Μεταμοντέρνα μπανανία;

Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα του μεταμοντέρνου τρόπου σκέψης είναι ο ρελατιβιστικός αγνωστικισμός του, η άποψη ότι υπάρχουν τόσες αλήθειες για τα πράγματα, όσοι και οι υποστηρικτές τους και ότι τα πάντα είναι εκδοχές. Αν σ’ αυτόν τον προγραμματικό αγνωστικισμό προσθέσεις και τον πολυπολιτισμό, τότε οι πιθανές αλήθειες πολλαπλασιάζονται, καθώς μπαίνουν στην εξίσωση και οι αλήθειες των «άλλων». Ο διψασμένος για τη γνώση θεατής του κόσμου (και του υποκόσμου μέσα σ’ αυτόν) εισπράττει έναν χρησμό σαν αυτούς του δελφικού μαντείου «ήξεις αφήξεις…». Η πραγματικότητα σκεπάζεται με την αχλύ του άγνωστου και πάντοτε με τη συνοδευτική ιαχή ότι γρήγορα «θα λάμψει η αλήθεια»…Εν τω μεταξύ η «αλήθεια» λάμπει όσο και ο βυθός του προσεκτικά θολωμένου βούρκου. Προσεκτικά, διότι αν δεν υπάρχουν μηχανισμοί να ανακατεύουν το νερό, δεν αποκλείεται κάποτε η θολούρα να αφήσει τη θέση της στη διαύγεια.
Για τα κοινωνικά δεδομένα, οι μηχανισμοί που ανακατώνουν αενάως τα «νερά» είναι οι μηχανισμοί συγκάλυψης. Έτσι, οι μεταμοντέρνοι δικαιώνονται: προφανώς δεν μπορείς να δεις τι κρύβεται μέσα στη θολούρα, αν δε «λαγαρίσει» το νερό, οπότε θεωρητικά υπάρχουν όντως πολλές αλήθειες. Ως υποθέσεις για το τι μπορεί να κρύβεται κάτω από τη θολούρα. Παραμένουν άγνωστες, όχι επειδή αυτό είναι στη φύση των πραγμάτων, αλλά επειδή είναι το αποτέλεσμα της ανακίνησης των …υδάτων. 

•  Γιατί, όμως, είναι τόσο εύκολη η συγκάλυψη σε μια κοινωνία;  
•  Γιατί είναι αποτελεσματική;  
•  Γιατί, τέλος, η συγκαλυπτική δράση εμφανίζεται να είναι νομιμοποιημένη;  
•  Ποιο είναι το παιδαγωγικό μήνυμα από μια επαναλαμβανόμενη σειρά συγκαλύψεων για τη νέα γενιά;

Ας ξεκινήσουμε με τα ρήματα της συγκάλυψης: σκεπάζω, θάβω, τα μασάω, υποβαθμίζω, συνιστώ επιτροπή, κουκουλώνω, μαγειρεύω. Και άλλα πολλά, ανάλογα με τον κώδικα του ομιλητή και τη θέση του στην «πιάτσα». Τα ρήματα περιγράφουν δραστηριότητες με τις οποίες απομακρύνεται από τη δημοσιότητα (τη συμβατική ή τη διοικητική) μια απόκλιση από κάποιον κανόνα είτε με τη ριζική μέθοδο, δηλαδή με πλήρη άρνηση του γεγονότος, είτε με τη μέθοδο της σιωπής, είτε τέλος με τη μέθοδο της δημιουργικής μετάλλαξης της απόκλισης σε κανονική συμπεριφορά.
Η συγκάλυψη είναι κατά κανόνα συλλογική ενέργεια, προϋποθέτει ένα σύστημα ρόλων που τίθεται σε κίνηση, όταν λαμβάνεται η απόφαση για συγκάλυψη. Το αν είναι εύκολη ή δύσκολη υπόθεση μια συγκεκριμένη συγκάλυψη, εξαρτάται από την προθυμία όσων γνωρίζουν να μιλήσουν, και όσων είναι ταγμένοι, λόγω του ελεγκτικού τους ρόλου, να επισημάνουν και να τεκμηριώσουν την απόκλιση, να συνεργαστούν για την αποτροπή της αποκάλυψης.
Εύκολη είναι η συγκάλυψη, επειδή πολλοί από αυτούς που γνωρίζουν αποφασίζουν να μη μιλήσουν και, ταυτόχρονα, αρκετοί από αυτούς που έχουν υποχρέωση να αποκαλύψουν, αποφασίζουν να συνεργαστούν για να μείνει η υπόθεση στη θολούρα. Τα κίνητρα των πρώτων εκτείνονται από την πεζή εξασφάλιση προνομίων μέχρι το «ου μπλέξεις», με ενδιάμεσο σταθμό το πατερικό «ουδείς αναμάρτητος» ή το ευαγγελικό «ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω». Τα κίνητρα των δεύτερων αρχίζουν από μια συγχωρητική διάθεση του τύπου «κρίμα τον άνθρωπο», και καταλήγουν στη στοχοπροσήλωση για την υπεράσπιση των συμφερόντων του δικτύου στο οποίο ανήκουν.

Αποτελεσματική είναι η συγκάλυψη, πρώτον, επειδή δεν έχει αρκετούς και ικανούς αντιπάλους να την αποτρέψουν και, δεύτερον, επειδή πολλοί «θεατές» στις μάχες συγκάλυψης επικροτούν τη «μαγκιά»: όποιος καταφέρει να «θάψει» κάτι, αποσπά τον θαυμασμό όσων θα ήθελαν να κάνουν το ίδιο, αλλά – για τεχνικούς λόγους – δεν μπορούν. Αυτό το τελευταίο δίνει στους πρωταγωνιστές των σεναρίων συγκάλυψης σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου – από τη συγκάλυψη των λογοκλοπών και της σπατάλης στην Ανώτατη Εκπαίδευση μέχρι τη συγκάλυψη των μεγάλων σκανδάλων στο χώρο της πολιτικής – την απαραίτητη λαϊκή νομιμοποίηση για τη δράση τους.
Και επειδή η συγκάλυψη είναι το εκ των ων ουκ άνευ στοιχείο για τη συντήρηση ενός καθεστώτος διαφθοράς, καθώς δια μέσου της αποτροπής της αποκάλυψης διατηρούνται εν λειτουργία οι συγκεκριμένοι μηχανισμοί διανομής και ιδιοποίησης υλικών και άϋλων πόρων προς όφελος μιας ολιγαρχίας και του περιβάλλοντός της, η κουλτούρα της θολούρας, η χριστιανική ανεκτικότητα απέναντι στη διαφθορά και η μεταμοντέρνα σκέψη περί πολλαπλότητας των «αληθειών» είναι το πολιτισμικό τρίπτυχο ενός πολιτικό οικονομικού καθεστώτος που δεν δείχνει σημάδια αυτοδιόρθωσης, ακόμη και κάτω από συνθήκες πρωτόγνωρης για τα μεταπολεμικά ευρωπαϊκά δεδομένα εξωτερικής πίεσης για ετεροπροσδιορισμό, δηλαδή εξαστισμό, των παραμέτρων λειτουργίας του. Ίσως και εξ αιτίας της. Γιατί η πίεση αυτή είναι τέτοιας ποιότητας και τόσης ισχύος που αρχίζει να συσπειρώνει τα δίκτυα της συγκάλυψης παντού – για εθνικούς λόγους, ως συνήθως.

Ο μόνος αστάθμητος παράγοντας είναι η αντίδραση εκείνων που ζημιώνονται δραστικά από τη διαχείριση της κρίσης, όταν διαπιστώσουν ότι κάποιοι άλλοι απολαμβάνουν, λόγω «μαγκιάς», και τα υλικά αγαθά που στερούνται οι πρώτοι, αλλά και την αποφυγή της τιμωρίας που θα εισέπρατταν, αν κατέρρεαν οι μηχανισμοί της συγκάλυψης, και που οι πρώτοι δεν θα μπορούσαν να απολαύσουν ούτε κατά διάνοια.

«Της κοινωνίας η διαφορά

φέρνει στον κόσμο μεγάλη συμφορά»

τραγουδούσε ο άτυπος κοινωνιολόγος Βασίλης Τσιτσάνης εδώ και εξήντα χρόνια. 

Ο πιο επικίνδυνος εχθρός των δικτύων συγκάλυψης είναι ακριβώς αυτή η διαφορά. Με την κρίση, η διαφορά μεγάλωσε πολύ, το ίδιο και η διαφθορά. Ας το σκεφτούν καλά οι μαιτρ και οι κολαούζοι της μεταμοντέρνας μπανανίας. Αυτός ο παράγοντας δύσκολα ελέγχεται.

Θανάσης Γκότοβος  καθηγητης Παιδαγωγικής του Πανεπιστημιου Ιωαννίνων.

Share