Καλώς ήρθε ο Μάης ο "Ανοιξιάτης"

Πρωτομαγιά ονομάζεται η πρώτη μέρα του Μαΐου, η οποία είναι μέρα αργίας (η Πρωτομαγιά δεν είναι αργία, για το εργατικό κίνημα είναι απεργία) για πολλές χώρες του κόσμου. Τις περισσότερες φορές η Πρωτομαγιά είναι συνώνυμη με την Παγκόσμια Μέρα των Εργατών (Εργατική Πρωτομαγιά), την ημέρα δηλαδή που τιμώνται οι αγώνες του εργατικού κινήματος. Ο εορτασμός όμως της Πρωτομαγιάς, έχει τις ρίζες του στις παγανιστικές εορτές του παρελθόντος. Πολλά από τα αρχαία έθιμα έχουν επιβιώσει μέχρι και σήμερα. Η σημασία της ημέρας της Πρωτομαγιάς για τους αρχαίους λαούς οφείλεται στο γεγονός πως ημερολογιακά (για το βόρειο ημισφαίριο) η πρώτη ημέρα του Μαΐου βρίσκεται ανάμεσα στην Εαρινή Ισημερία και το Θερινό Ηλιοστάσιο, τοποθετείται δηλαδή στην αρχή της άνοιξης.
Μπήκε ο Μάης, λοιπόν, ο "Καλομηνάς", ο "Λούλουδος" ("Ο Απρίλης έχεις τ'όνομα κι ο Μάης τα λουλούδια!", "Άλλοι πουλούν τα λάχανα κι ο Μάης τα λουλούδια!"), ο "Πράσινος", ο "Τριανταφυλλάς"("Ο Απρίλης με τα λέλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα!"), ο "Φουσκοδέντρης", ο "Κερασάρης", ο "Ανοιξιάτης", αλλά κι ο Μάης με τα μάγια του ("Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δε φοβούμαι!", "Όποιος γεννηθεί το Μάη δεν τον πιάνουνε τα μάγια!") και τις δεισιδαιμονίες ("Το Μάη δε συγκόβγεις φουστάνια, δεν ξεκινάς προύκα, δε βάνεις σπίτι σου παρασύρα, κολοκύθια και κάτη!", "Σα μπει ο Μάης Σάββατο, όφου καημός και θάνατος!"), ο Μάης ο μήνας των νεκρών..
Τ'όνομα Μάιος (Maius στα λατινικά) του δόθηκε "προς τιμήν της Μαίας, της μητρός του θεού Ερμού (μαία=σεβαστή γυνή). Για αυτό ακριβώς και σήμερα η "εορτή της μητέρας" εορτάζεται αυτόν τον μήνα", μας πληροφορεί η Άννα Τζιροπούλου ("Έλλην Λόγος").

"Κατά τον μήνα αυτόν οι Ρωμαίοι εώρταζον (από 28 Απρ.-2 Μαίου) και την Floram (Φλώραν), την θεάν της βλαστήσεως, των άνθεων και των φυτών. " αναφέρει ο Φίλιππος Βρετάκος ("Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριότεραι εορταί των") και παρακάτω συμπληρώνει "Οι Ρωμαίου ετέλουν τα Lemuria, εορτήν προς τιμήν των Λεμούρων, οι οποίοι ήσαν πνεύματα των αποθαμένων, που είχον την ιδιότητα να επανέρχονται καθ' ωρισμένας ημέρας του έτους επί της γης και να τρομοκρατούν τους ζώντας. Τα Lemuria δεν είχον δημόσιον χαρακτήρα, αλλά οικογενειακόν προς τιμήν των συγγενών νεκρών, η δε εορτή ετελείτο την 9ην, 11ην και 13ην του μηνός Μαϊου και αφιέρωνον κατ'αυτάς άφθονα άνθη εις τους νεκρούς των, εχαρακτηρίζοντο δε και ως "αποφράδες", και οι ναοί έμενον κλειστοί, απηγορεύετο δε και η τέλεσις γάμων κατ'αυτάς (διότι ήσαν καταδικασμένοι εις αποτυχίαν) κατ'επέκταση δε και καθ'όλον τον μήναν."
Τούτη η πρόληψη, να μην τελούνται γάμοι, παρέμεινε για το Μάη. "Και εις το Βυζάντιον, κατά το θεολόγον Μιχαήλ Βρυέννιον, επειδή εθεωρείτο ο Μάιος δυσοίωνος, "δεν εστεφανούντο"". Αλλά κι αργότερα.. και μέχρι σήμερα ("Ο γάμος ο μαγιάτικος πολλά κακά 'ποδίδει!" , "Όποιος παντρευτεί το Μάη, κακαποδομένος πάει!" και "Απού'ναι κακορίζικο το Μάη αποσπερίζει, το Μάη και τον Αύγουστο να κάμει τα προυκιά ντου!"), ο λαός μας αποφεύγει τους γαμούς το μήνα αυτό, το μήνα που, παρετυμολογικά ίσως έχει συνδέσει με τα μάγια ("Μάη μου μάγεψέ με"), το μήνα αυτόν που θεωρείται "αποφράς" γιατί έπεσε η Κωνσταντινούπολη, το μήνα αυτό που ζευγαρώνουν τα γομάρια κατά κόρον ("Νά'μουν το Μάη γάιδαρος, τον Αύγουστο κριάρι, όλους τους μήνες κόκκορας και γάτος το Γενάρη!") και δεν κάνει να ζευγαρώσουν επίσημα οι άνθρωποι...
Αναφέρει η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος ("Οι 12 μήνες, τα λαογραφικά"): ""Το Μάη δε φυτεύουμε, ούτε στεφανωνόμαστε" λένε στην Κέρκυρα, "τό'χουμε για κακό!". Το λέει και το τραγούδι:
Ο Κωνσταντίνος ο μικρός, κι ο μικροπαντρεμένος,
το Μάη φυτείαν εφύτεψε, το Μάη γυναίκα πήρε....
και το τί τράβηξε παρακάτω!.."
Για αυτό και "Το Μάη μη φυτεύγεις πούλουδα στην κάσα μη στα βάλου!"..

  Η Πρωτομαγιά, για τους αρχαίους Έλληνες ήταν μέρα της αναγέννησης της φύσης, της ζωής και του έρωτα αλλά και ημέρα ανάστασης των νεκρών. Επίσης θεωρούνταν και ημέρα της μαχητικότητας, της μαγείας και του πολέμου. Εορταζόνταν με έντονες εορτές όπως η έξοδος των ανθρώπων στη ύπαιθρο με συνοδεία χορών και τραγουδιών και το μάζεμα λουλουδιών για να φτιαχτούν στεφάνια. Κατά την ημέρα εκείνη έβγαινε η βασίλισσα του Μαίου και γινόταν μια λατρευτική πομπή προς τιμήν του Ηλίου και των Ωρών (Εποχών). Στη πομπή περιφερόταν ένα πράσινο κλαδί που μόλις είχε πετάξει φύλλα. Το τύλιγαν με ταινίες και πάνω του κρεμούσαν σύκα, διάφορα ψωμάκια και μικρά φλασκιά γεμάτα κρασί, λάδι και μέλι. Πολλά από τα αρχαία έθιμα την ημέρα της Πρωτομαγιάς έχουν επιβιώσει μέχρι και σήμερα.

Το πιο γνωστό έθιμο είναι η πρωτομαγιάτικη έξοδος για "να πιάσουμε τον Μάη". Οι άνθρωποι ξεχύνονται στη ύπαιθρο χορεύοντας και τραγουδώντας και μαζεύουν λουλούδια για να φτιάξουν όμορφες ανθοδέσμες ή να πλέξουν στεφάνια, τα οποία στη συνέχεια τοποθετούν σε μια εμφανή θέση του σπιτιού, συνήθως στη πόρτα της εισόδου. Παλιότερα το στεφάνι του Μάη έπρεπς να ΄χει ορισμένα λουλούδια για να πιάσουν οι ευχές που έκαναν οι νοικοκυρές. Για παράδειγμα, για να είναι ανθισμένο το σπίτι, το στεφάνι θα έπρεπε να έχει, τριαντάφυλλα, γαρύφαλα, βιόλες και γεράνια, ενώ για να είναι γεμάτο το σπίτι θα έπρεπε να έχει στάχια και λουλούδια του κάμπου, όπως μαργαρίτες και παπαρούνες. Το έθιμο του μαγιάτικου στεφανιού το συναντάμε σ΄όλη την Ελλάδα καθώς και σε κάποιες χώρες του εξωτερικού. Όμως υπάρχουν και κάποια πρωτομαγιάτικα έθιμα που είναι γνωστά μόνο σε ορισμένες περιοχές. Γι αυτά τα έθιμα θα μιλήσουμε σήμερα.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν πρώτα με το έθιμο των Μεγάρων που επικρατεί μέχρι τις μέρες μας, καθώς όλοι σχεδόν οι Μεγαρίτες και οι Μεγαρίτισσες γνωρίζουν το έθιμο που γίνεται την παραμονή της Πρωτομαγιάς. Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, οι αρραβωνιασμένες νέες, ντυμένες με την παραδοσιακή νυφική ενδυμασία, τα "κατιφένια" προσφέρουν στη μητέρα του αρραβωνιαστικού τους ένα στεφάνι με λουλούδια σε ένδειξη σεβασμού. Το στεφάνι αυτό αποκαλείται "Μάης". Μαζί με το στεφάνι προσφέρουν μια στολισμένη κουλούρα ψωμιού, κόκκινα αυγά και κουλούρια του Μάη. Παλιότερα στο φτιάξιμο του στεφανιού βοηθούσαν την νύφη τραγουδώντας και οι φιλενάδες, ενώ τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια υπάρχουν γυναίκες που ασχολούνται ειδικά με την κατασκευή του στεφανιού. Όταν λοιπόν ετοιμαστεί το στεφάνι, η μέλλουσα νύφη μαζί με τις φίλες της το μετέφεραν στο σπίτι του γαμπρού. Οι κοπέλες συνοδεύονταν υποχρεωτικά από ένα αγόρι προεφηβικής ηλικίας ο οποίος κρατά ένα μπουκάλι κόκκινο κρασί και θα το παραδώσει στο πεθερό της νύμφης. Στη επιστροφή αυτής της πομπής, ο γαμπρός στέλνει και αυτός πλούσια δώρα στο σπίτι της νύμφης, χωρίς όμως στεφάνι. Παρόμοιο έθιμο υπάρχει και στη Σκόπελο.Η νύμφη χαρίζει ένα στεφάνι από λουλούδια στη πεθερά. Το στεφάνι πρέπει να έχει οπωσδήποτε μια μεγάλη κορδέλα, που την δένουν φιόγκο και στερεώνουν επάνω του ένα χρυσό νόμισμα, το πρώτο χρόνο. Συνοδεύεται με καλαθάκι γεμάτο κουλουράκια και την απαραίτητη κανάτα, που περιέχει γάλα και καφέ.
Παρόμοιο έθιμο υπάρχει και στη  Σκόπελο. Η νύμφη χαρίζει ένα στεφάνι από λουλούδια στη πεθερά. Το στεφάνι πρέπει να έχει οπωσδήποτε μια μεγάλη κορδέλα, που την δένουν φιόγκο και στερεώνουν επάνω του ένα χρυσό νόμισμα, το πρώτο χρόνο.  Συνοδεύεται με καλαθάκι γεμάτο κουλουράκια και την απαραίτητη κανάτα, που περιέχει γάλα και καφέ.

Την παραμονή της πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού στο Δήμο Κόζιακα μαζεύουν κλήδωνα, ένα είδος λουλουδιού και άλλα λουλούδια και τα βάζουν μέσα σε μια στάμνα. Στη συνέχεια, κάνουν το γύρο του χωριού κρατώντας την και τραγουδώντας,Έπειτα, μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και χορεύουν γύρω από την καλύβα, την οποία έφτιαξαν την ίδια ημέρα τα αγόρια του χωριού. Όταν τελειώσουν το χορό, κρύβουν τη στάμνα με τα λουλούδια από τα αγόρια και εκείνα ψάχνουν να τη βρουν. Το επόμενο βράδυ, τα κορίτσια μαζεύονται στην πλατεία όπου φανερώνουν τη στάμνα και βγάζουν από μέσα τα λουλούδια, ευχόμενες για την καλή τους τύχη. Στη συνέχεια, θα κάψουν την καλύβα και γύρω από αυτή θα στηθεί χορός από τα κορίτσια και τα αγόρια .

Στη Κοζάνη πάλι συνηθίζεται τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, όλα τα κορίτσια του χωριού να ντύνονται με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές, να βγαίνουν έξω από το χωριό, να μαζεύουν λουλούδια και φτιάχνουν στεφάνια. Τρίβουν τα μάγουλά τους με παπαρούνες για να κοκκινίσουν και δένουν στο κεφάλι ή στη μέση χλωρή βρίζα για να μην πονούν ενώ στη συνέχεια χορεύουν και τραγουδούν παλαιά δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στο Μάη. Αργότερα, μέσα στο πρωινό, κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού όπου και χορεύουν κρατώντας λουλούδια.Άλλο δρώμενο της Πρωτομαγιάς στης Ελλάδα κατά τα νεότερα χρόνια ήταν η ανάσταση του Μαγιόπουλου. Στο Ζαγόρι της Ηπείρου, ένα παιδί ξάπλωνε στο χλωρό χορτάρι και τα κορίτσια το στόλιζαν με άνθη και πράσινα κλαδιά. Ύστερα, κάθονταν γύρω του και του τραγουδούσαν τον "κομμό", το θρήνο και τον οδυρμό μέχρι που να "αναστηθεί" και μαζί με αυτόν όλη η φύση και η πλάση. Το ίδιο έθιμο, τελείται την Πρωτομαγιά και στη Καστανιά Στυμφαλίας και ονομάζεται "Φουσκοδέντρι". Στη Ναύπακτο, το μαγιόπουλο συνοδεύουν γέροι με φουστανέλες βαστώντας στο ένα χέρι κουδούνια, στολισμένα με ανθισμένη ιτιά.

Τελειώνοντας, σε πολλά χωριά της Β. Εύβοιας υπάρχει το έθιμο της πιπεριάς με ελάχιστες παραλλαγές. Στο Αρτεμίσιο, από τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, ντύνουν ένα άνθρωπο του χωριού "πιπεριά", βάζοντας σε όλο το σώμα του φτέρες. Του φοράνε και ένα κουδούνι και ξεκινάει. Μαζί του ακολουθεί κι ένας συγχωριανός με ένα τσαπί ακουμπισμένο στη πλάτη του. Αυτός είναι ο "γεωργός". Ο "γεωργός" και ο "πιπεριάς" γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό τραγουδώντας. Ο νοικοκύρης του σπιτιού τους ραντίζει με νερό, ενώ ο "γεωργός" με το τσαπί χτυπά δύο τσαπιές στο χώμα έξω από το σπίτι. Το ίδιο έθιμο υπάρχει και στη Ιστιαία, αλλά εκεί "πιπεριά" ντύνεται μια γυναίκα.






Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα «δαιμοναριά», άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί.

Στη Σέριφο, από το βράδυ της παραμονής, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο.

Το Μαγιόξυλο
Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας το Μάη.

Kι αν είναι με τον ορισμό, να πούμε και το Mάη.

Mπρε μπήκε ο Mάης, μπρε μπήκε ο Mάης, μπρε μπήκε ο Mάης ο μήνας,

ο Mάης με τα τριαντάφυλλα κι ο Aπρίλης με τα ρόδα.

Aπρίλη, Aπρίλη αφόρετε, Mάη του κανακάρη,

π όλο τον κόσμο γιόμισες απ άνθια και λουλούδια.

Λουλούδισε, λουλούδισε, λουλούδισέ μου κόρη,

να πάη να δώση το φιλί, πριν βρέξη πριν χιονίση,

πριν κατεβάση ο ουρανός και σύρουν τα ποτάμια…

Στο Βόλο, παιδί που ενσάρκωνε το Μάη, στολισμένο με λουλούδια, συνοδευόταν στην περιπλάνησή του στους δρόμους από χορό προσωπιδοφόρων που τραγουδούσε μαγιάτικα τραγούδια, τη Ναύπακτο και την Αγόριανη όπου το παιδί συνόδευαν γέροι φουστανελάδες.

Ζαγόρι ΗπείρουΈχουμε τον «Ζαφείρη», ένα παιδί που προσποιούνταν το νεκρό ξαπλωμένο στο χλωρό χορτάρι για να το ράνουν με λουλούδια τα νεαρά κορίτσια μέχρι ότου το καλέσουν να αναστηθεί και να τρέξουν όλοι μαζί τραγουδώντας στα χωράφια.
Καστανιά Στυμφαλίας: το «Φουσκοδέντρι»,  αναγόμενα όλα στα Αδώνια των αρχαίων.
Στα Μεσόγεια, το μαγιάτικο στεφάνι κρεμιόταν στα βαρέλια με το κρασί.
Στην Πάργα τα παιδιά στεφανωμένα με λουλούδια και κρατώντας μεγάλα κλαδιά με άνθη πορτοκαλιάς ή νερατζιάς, τραγουδούσαν από σπίτι σε σπίτι το Μάη.
Στη Λήμνο συνήθιζαν να κυλιούνται τη μέρα αυτή στο χορτάρι για να πάρουν τη δροσιά του.
Το Πήδημα της φωτιάς
Νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται την παραμονή της Πρωτομαγιάς, μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από τη φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά.
Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι τους για να φύγουν όλα τα κακά.

Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι
Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα που εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες, είναι το πρωτομαγιάτικο στεφάνι. Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς συνδέεται με την ανθρώπινη χαρά για την άνοιξη και τη βλάστηση. Απότοκο των δοξασιών αυτών είναι το μαγιάτικο στεφάνι που φτιάχνεται από διάφορα άνθη και καρπούς και κρεμιέται στην πόρτα των σπιτιών.

Το μάζεμα των λουλουδιών για το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, ενισχύει στη σημερινή εποχή τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση, από την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν απομακρυνθεί λόγω του τρόπου ζωής των σύγχρονων πόλεων.
Στα μέρη της Μικράς Ασίας, σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Το μαγιάτικο στεφάνι στόλιζε τις πόρτες των σπιτιών ως του Αϊ – Γιαννιού του Θεριστή και τότε, το καίγανε στις φωτιές του αγίου.

                                                                 Καλή Πρωτομαγιά σε όλους

Share