Σχολική βία, «η συνομωσία της σιωπής»!

Ενας στους έξι μαθητές δηλώνει ότι έχει υποστεί κάποιας μορφής σωματική ή λεκτική βία, ωστόσο, όπως λένε οι ειδικοί, το φαινόμενο μπορεί να είναι πιο εκτεταμένο καθώς αποτελεί θέμα ταμπού και τα παιδιά φοβούνται να μιλήσουν

Τα περιστατικά καθηµερινής ήπιας βίας είναι συχνά στην εκπαιδευτική πραγµατικότητα. Αντίθετα, η ακραία βία και οι συγκρούσεις µε ρατσιστικά, οπαδικά ή άλλα χαρακτηριστικά συµβαίνουν σπανιότερα αλλά απασχολούν υπερβολικά τα ΜΜΕ που κινδυνολογούν κραυγάζοντας για «συµµορίες ανηλίκων». Οµως απαιτείται η αποφυγή της «δαιµονοποίησης» των παιδιών και των εφήβων. Τα παιδιά, όπως τονίζει ο Συνήγορος του Παιδιού, δεν απειλούνται τόσο από τη βία που προέρχεται από συνοµηλίκους τους όσο από την αδυναµία των ενηλίκων να τους παρέχουν την αναγκαία παρουσία, συµµετοχή, υποστήριξη και διαπαιδαγώγηση.
Θέμα ταμπού παραμένει για τα παιδιά και τους εφήβους η σχολική βία, πιο γνωστή ως bullying (σχολικός εκφοβισμός), παρά το γεγονός ότι ένας στους έξι μαθητές δηλώνει ότι έχει υποστεί κάποιας μορφής σωματική ή λεκτική βία κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής του.
Οι έρευνες για τον σχολικό εκφοβισμό στην Ελλάδα βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο, αλλά τα πρώτα στοιχεία δείχνουν ότι τα θύματά του ανέρχονται στο 14,7% του μαθητικού πληθυσμού της χώρας, ενώ το 6% των μαθητών αυτοπροσδιορίζονται ως θύτες.
Αυτά τα ποσοστά δείχνουν, σε σχέση με τη διεθνή εμπειρία, ότι οι Ελληνες μαθητές έχουν πολύ καλύτερη συμπεριφορά σε σχέση με συνομηλίκους τους από άλλες χώρες. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, το ποσοστό των μαθητών που δηλώνει ότι έχει πέσει θύμα σχολικής βίας πλησιάζει το 30%.

«Στο διάλειµµα τρεις µαθητές (δύο αγόρια και ένα κορίτσι) έσπρωξαν επίτηδες έναν µαθητή, ο οποίος πέφτει συχνά θύµα λεκτικής βίας. Τον ακινητοποίησαν, του πέταξαν τα γυαλιά και το κορίτσι-αρχηγός τα πάτησε. Ο πατέρας του θύµατος ήρθε στο σχολείο να φέρει άλλο ένα ζευγάρι γυαλιά. Δεν παραπονέθηκε, αφού έχει συνηθίσει να συµβαίνουν τέτοια στο παιδί».
Στις ΗΠΑ ο σχολικός εκφοβισμός ξεπερνά κάθε όριο, με το 77% των μαθητών να δηλώνει ότι έχει υπάρξει θύμα και το 25% να παραδέχεται ότι έχει ασκήσει σωματική, λεκτική ή ψυχολογική βία εις βάρος κάποιου συμμαθητή του. Αντίθετα, οι μαθητές στη χώρα μας αποδεικνύονται πιο βίαιοι από τους συνομηλίκους τους στη Νορβηγία και την Ιρλανδία.

 Ας ξεχωρίσουμε όμως τους όρους του σχολικού εκφοβισμού:

Σωματική βία. Έχει να κάνει με ξυλοδαρμό, σπρωξίματα σφαλιάρες, χαστούκια ή και γρονθοκοπήματα. Είναι ίσως οι πιο έντονες και προφανείς μορφές άσκησης βίας.

Λεκτική βία.Εδώ έχει να κάνει με εκφράσεις που χρησιμοποιούνται προκειμενου να χαρακτηρίσουμε κάποιον. Προφα;νώς οι χαρακτηρισμοί αυτοί δεν είναι κολακευτικοί και μειώνουν το άτομο στο οποίο αναφέρονται. Αρκετά συχνά εκφράσεις όπως βλάκας, ηλίθιος ή και άλλα είναι συχνά με τα παιδιά και αν ο αποδέκτης του χαρακτηρισμού είναι ηπιου χαρακτήρα, αυτή η συμπεριφορά θα έχει σαν αποτέλεσμα να κλεισθεί στον εαυτό του και να απομονωθεί.

Ψυχολογική βία. Εδώ έχουμε συνδιυασμό των παραπάνω, με αποτέλεσμα ο μαθητής που είναι αποδέκτης των παραπάνω, να έχει μια έντονη πίεση. Να μη θέλει να πάει στο σχολείο, να μη τολμάει να μιλήσει, να μην έχει το θάρρος της γνώμης του. 

Cyber Bullying. Το νέο φρούτο.΄Μια φωτογραφία, ένα βίντεο και η ανάρτησή του στο διαδίκτυο. Και εδώ η πίεση που ασκείται στον μαθητή είναι πάρα πολύ μεγάλη. Πολύ περισσότερο αν το βίντεο έχει μια προσωπική στιγμή. 

Ο στιγματισμός επίσης είναι μια μορφή βίας. Το να χαρακτηρισθεί ένας μαθητής με κάποιο τρόπο που να τον ακολουθεί στο σχολείο είναι και αυτός μια μορφή άσκησης βίας.

Στο εξωτερικό το θέμα έχει απενοχοποιηθεί και τα θύματα μιλούν πιο εύκολα».
Τα θύματα είναι συνήθως άτομα ντροπαλά, ήσυχα, έχουν λίγους φίλους εκτός σχολείου και κανέναν στενό φίλο στο σχολείο, με αποτέλεσμα να είναι απομονωμένα.
Τα θύματα υστερούν σε δύναμη και εξουσία από τον θύτη, καθώς υπεισέρχονται πιθανότατα παράγοντες όπως η σωματική αναπηρία και ο ρατσισμός. Υπάρχει, επίσης, υπόνοια ότι οι μητέρες των θυμάτων είναι υπερπροστατευτικές, με αποτέλεσμα να προσκολλώνται σε αυτές αντί για τις παρέες τους και να μην μπορούν να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους. Αντίθετα, για τους μαθητές-θύτες προκύπτει ότι οι γονείς δεν τους έχουν περιβάλει με την πρέπουσα αγάπη στην παιδική ηλικία ή δίνουν οι ίδιοι το κακό παράδειγμα, εκφοβίζοντας τα παιδιά τους ή τους συναδέλφους στο εργασιακό περιβάλλον.

Πως μπορούμε να το αντιληφθούμε; 
Χρειάζεται κάτι πολύ βασικό. Να βλέπουμε, να ακούμε και να ενδιαφερόμαστε. Αν το παιδί μας ξαφνικά αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει το σχολείο, έχει μια άρνηση, αντιδρά αρνητικά σε δραστηριότητες του σχολείου, έχει μια μεταβολή στις επιδόσεις του (συνήθως μείωση), τότε έχουμε πολλές ενδείξεις ότι κάτι δεν πάει καλά. Ένας πολύ καλός τρόπος είναι όταν βλέπουμε κάποια ώρα το παιδί μας (ό,τι ώρα και αν είναι, και σε όποια φυσική κατάσταση και αν είμαστε), να αφιερώσουμε 10 λεπτά να το ρωτήσουμε τι κάνει, πως είναι, πως πέρασε τη μέρα του στο σχολείο. Όχι αν έγραψε διαγώνισμα, ή τι βαθμό πήρε, ή αν το εξέτασαν και τι είπε. Αυτά τα τελευταία είναι μια μάλλον παραπάνω πίεση και το παιδί αισθάνεται ότι αυτό που ενδιαφέρει είναι οι επιδόσεις και όχι το ίδιο το παιδί. Μέσα από αυτή τη συζήτηση θα μπορέσουμε να καταλάβουμε αν όντως, πάει καλά στο σχολείο ή όχι. Και το καλά δεν έχει να κάνει με βαθμούς.Έχει να κάνει με το πως περνάει στο χώρο εργασίας του. Αρκεί να σκεφτούμε εμείς πως περνάμε στη δουλειά μας όταν κάποιος συνάδελφος μας τη σπάει. Και εμείς έχουμε γραμμές άμυνας που τα παιδιά πιθανόν να μην έχουν ακόμα.
Το παιδί-θύμα μπορεί, επίσης, να εμφανίσει ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση, κατάθλιψη ακόμη και απόπειρες αυτοκτονίας.
Το δυσάρεστο είναι ότι στην Ελλάδα υπάρχει ελλιπής ενημέρωση, ακόμη και άγνοια του προβλήματος από εκπαιδευτικούς και γονείς.

Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού αποτελεί ιδιαίτερα πολύπλοκη υπόθεση για την Ελλάδα, λόγω του γεγονότος ότι πολλές φορές τα περιστατικά δεν δημοσιοποιούνται. Οι µαθητές επισηµαίνουν ότι οι εκπαιδευτικοί επεµβαίνουν µόνο όταν µια βίαιη σύγκρουση γίνει δηµόσια και αποσταθεροποιεί τη σχολική ζωή και τότε δρουν πυροσβεστικά. Ακόµα, ορισµένοι σύλλογοι γονέων δεν δείχνουν την απαιτούµενη ευαισθησία στο θέµα ή δεν λειτουργούν καθόλου. Η επίκουρη καθηγήτρια Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και εθνική εκπρόσωπος στο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τη σχολική βία, Βάσω Αρτινοπούλου, λέει ότι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές δεν είναι εκπαιδευμένοι για να αντιμετωπίσουν σωστά το φαινόμενο.
 «Το διδακτικό προσωπικό είναι ανέτοιμο να διαχειριστεί αυτά τα ζητήματα, γιατί δεν έχει λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση. Στη χώρα μας, γενικά, είμαστε ανέτοιμοι σε θεσμικό επίπεδο, αν και γίνονται μεμονωμένες προσπάθειες.
Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς που μαθαίνουν ότι το παιδί τους έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού πρέπει από μόνοι τους να εμπλέκουν το σχολείο. Φυσικά η στήριξη του παιδιού τους είναι απαραίτητη, αλλά το φαινόμενο πρέπει να αντιμετωπιστεί επιθετικά γιατί υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις στον ψυχισμό του».
Ο Συνήγορος του Παιδιού (βοηθός Συνήγορος του Πολίτη - Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού), Γιώργος Μόσχος έχει καταλήξει σε 10 προτάσεις προς το υπουργείο Παιδείας:
1. Στα σχολεία αλλά και στις τάξεις θα πρέπει να υπάρχουν συμφωνίες και σταθεροί κανόνες σχετικά με την αντιμετώπιση περιστατικών βίας μεταξύ των μαθητών, στη διαμόρφωση των οποίων θα συμμετέχουν και οι μαθητές.
2. Δημιουργία κλίματος συνεργασίας και δημοκρατικού διαλόγου ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές.
3. Συζητήσεις στις τάξεις σχετικά με τα δικαιώματα και ειδικότερα για τις σχέσεις μεταξύ των μαθητών.
4. Ειδικά προγράμματα και βιωματικά εργαστήρια, με εθελοντική συμμετοχή μαθητών, για το πώς μπορούν να επιλύονται οι συγκρούσεις μεταξύ των μαθητών.
5. Σε κάθε σχολείο καλό είναι να ορίζονται ορισμένοι εκπαιδευτικοί με ειδικές δεξιότητες και γνώσεις, ως μεσολαβητές - σύμβουλοι, προς τους μαθητές.
6. Σε κάθε σχολείο είναι σημαντικό να ορίζονται κάποιοι μαθητές, ως συνομήλικοι μεσολαβητές ή «ειρηνοποιοί» που θα εκπαιδεύονται ειδικά και θα μεσολαβούν μεταξύ μαθητών που τσακώνονται ή φέρονται άσχημα ο ένας στον άλλον, ώστε να επιτυγχάνουν τη συμφιλίωσή τους.
7. Το σχολείο δε θα πρέπει να ξεκινάει επιβάλλοντας ποινές σε περιπτώσεις άσκησης βίας μεταξύ μαθητών. Οι ποινές θα πρέπει να επιβάλλονται μετά, εφόσον κρίνεται σκόπιμο και εάν τα παραπτώματα είναι σοβαρά. Αν έχει επιτευχθεί δέσμευση συμφιλίωσης, θα πρέπει να δίνεται ευκαιρία τήρησής της, με αναστολή της ποινής.
8. Σε κάθε σχολείο είναι καλό να γίνονται πολλές δραστηριότητες που ενδιαφέρουν και φέρνουν κοντά τους μαθητές και τους βοηθούν να καλλιεργούν καλύτερες σχέσεις μεταξύ τους (ομάδες έρευνας, περιοδικού, ιστοσελίδας, θεατρικής έκφρασης, ραδιοφώνου, εικαστικών, κόμικ κ.ά.).
9. Το σχολείο θα πρέπει να καλεί συχνά τους γονείς να τους ευαισθητοποιεί και να τους κατευθύνει, ώστε να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους, να τα υποστηρίζουν χωρίς να τα καταπιέζουν.
10. Το σχολικό συμβούλιο (εκπαιδευτικοί, 15μελές μαθητών και εκπρόσωποι γονέων) θα πρέπει να συναντιέται τακτικά και να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες - δράσεις για την αποτελεσματικότερη πρόληψη και αντιμετώπιση της χρήσης βίας μέσα και έξω από το σχολείο.
«Το πρόβλημα είναι ότι οι ενήλικες βλέπουν τη σχολική βία επιφανειακά, ως δυσλειτουργία του σχολείου και δε βλέπουν την ανάγκη της συμμετοχής των ίδιων των παιδιών στη διαδικασία επίλυσης και στον καθορισμό κανόνων στο σχολείο», δήλωσε στον «Α» ο Συνήγορος του Παιδιού.

Συμπληρώνω ότι ακρογωνιαίος λίθος στην αντιμετώπιση της σχολικής βίας είναι η ίδια η οικογένεια  που οφείλει να προετοιμάζει και να στηρίζει τα παιδιά. Να είναι συνεχώς δίπλα τους να επικοινωνεί μαζί τους μην ξεχνάτε καλές οι προτάσεις, καλές οι ιδέες καλή η υποστήρηξη από το σχολείο και το κράτος αλλά «συν Αθηνά και χείρα κίνει»! 

Share