Ο Δρόμος προς το φως.................

Πλάτωνας, Πολιτεία, Βιβλίο Έβδομο

Σωκράτης – “Η Σπηλιά”

Σωκράτης:

Φαντάσου την ανθρώπινη φύση ως προς την παιδεία και την απαιδευσία, σαν μια εικόνα που παριστάνει μια τέτοια κατάσταση. Δες λοιπόν με τη φαντασία σου ανθρώπους που κατοικούν μέσα σε μια σπηλιά κάτω από τη γη, που να έχει την είσοδό της ψηλά στην οροφή, προς το φως, σε όλο το μήκος της σπηλιάς μέσα της να είναι άνθρωποι αλυσοδεμένοι από την παιδική ηλικία στα πόδια και στον αυχένα, έτσι ώστε να είναι καρφωμένοι στο ίδιο σημείο και..... να μπορούν να βλέπουν μόνο μπροστά τους και να μην είναι σε θέση, εξαιτίας των δεσμών, να στρέφουν τα κεφάλια τους ολόγυρα. Κι οι ανταύγειες της φωτιάς που καίει πίσω τους να είναι πάνω και μακριά από αυτούς. Και ανάμεσα στη φωτιά και στους δεσμώτες, προς τα πάνω, να υπάρχει ένας δρόμος που στο πλάι του να είναι χτισμένο ένα τοιχάκι, όπως τα παραπετάσματα που τοποθετούν οι θαυματοποιοί μπροστά από τους ανθρώπους, και πάνω απ’ αυτά τους επιδεικνύουν τα ταχυδακτυλουργικά τους.

Γλαύκωνας:

Ναι, Βλέπω. 

Σωκράτης:

Φαντάσου λοιπόν κοντά σε τούτο το τοιχάκι, ανθρώπους να μεταφέρουν αντικείμενα κάθε είδους, που προεξέχουν από το τοιχάκι, καθώς και ανδριάντες και κάποια άλλα αγάλματα ζώων, πέτρινα και ξύλινα και κατασκευασμένα με κάθε είδους υλικό, και, όπως είναι φυσικό, από αυτούς που τα μεταφέρουν άλλοι να μιλούν και άλλοι να μένουν σιωπηλοί.
Γλαύκωνας:

Παράδοξη εικόνα περιγράφεις, και παράδοξους συνάμα δεσμώτες. 

Σωκράτης:

Μα είναι όμοιοι με μας. Πες μου κατ’ αρχάς, νομίζεις πως αυτοί (οι δεσμώτες) έχουν δει κάτι άλλο από τους εαυτούς τους και τους υπόλοιπους που είναι μαζί, εκτός από τις σκιές που δημιουργεί η φωτιά, και που αντανακλώνται ακριβώς απέναντί τους στον τοίχο της σπηλιάς;

Γλαύκωνας:

Μα πως είναι δυνατόν, αφού είναι αναγκασμένοι να κρατάνε ακίνητα τα κεφάλια τους εφ’ όρου ζωής; 

Σωκράτης:

Και από αυτά που μεταφέρονται; Δεν θα έχουν δει ακριβώς το ίδιο;

Γλαύκωνας:

Τι άλλο; 

Σωκράτης:

Κι αν θα μπορούσαν να συνομιλούν μεταξύ τους, δεν νομίζεις πως σε αυτά που βλέπουν θα έδιναν και κάποια ονόματα;
Γλαύκωνας:

Αναγκαστικά. 

Σωκράτης:

Τι θα συνέβαινε, αν το δεσμωτήριο τους έστελνε αντίλαλο από τον απέναντι τοίχο, κάθε φορά που κάποιος από εκείνους που μεταφέρουν τα αγάλματα, μιλούσε, νομίζεις πως θα θεωρούσαν πως αυτός που μιλάει είναι κάποιος άλλος και όχι η φευγαλέα σκιά που βλέπουν να αντανακλάται απέναντί τους;

Γλαύκωνας:

Μα το Δία, όχι βέβαια. 

Σωκράτης:

Και σε κάθε περίπτωση, αυτοί δεν θα θεωρούν τίποτα άλλο σαν αληθινό, παρά τις σκιές των αντικειμένων.
Γλαύκωνας:

Συμφωνώ απόλυτα. 

Σωκράτης:

Σκέψου όμως, ποια θα μπορούσε να είναι η λύτρωσή τους και η θεραπεία τους και από τα δεσμά κι από την αφροσύνη, αν τους συνέβαιναν τα εξής: Αν κάθε φορά, δηλαδή, που θα λυνόταν κάποιος και θ’ αναγκαζόταν ξαφνικά να σταθεί και να βαδίσει και να γυρίσει τον αυχένα του και να δει προς το φως, κι όλ’ αυτά βέβαια θα τα έκανε με μεγάλους πόνους, τότε μέσα από τα λαμπυρίσματα δεν θα μπορούσε να διακρίνει εκείνα, που μέχρι τότε έβλεπε μονάχα τις σκιές τους; Tί νομίζεις όμως πως θ’ απαντούσε αυτός, αν κάποιος του έλεγε πως τότε έβλεπε σκιές, ενώ τώρα είναι κάπως πιο κοντά στο ον (το πραγματικό) και πως έχει

Γλαύκωνας:

Σίγουρα.

Σωκράτης:

Κι αν λοιπόν τον ανάγκαζε κάποιος να κοιτάζει συνεχώς προς το ίδιο το φως, δεν θα πονούσαν τα μάτια του και δεν θα έφευγε για να ξαναγυρίσει σ’ εκείνα που μπορεί να δει καλά, και δεν θα νόμιζε πως εκείνα στην πραγματικότητα είναι πιο ξεκάθαρα από αυτά που του δείχνουν τώρα;

Γλαύκωνας:

Έτσι θα νόμιζε.

Σωκράτης:

Και αν, τον τραβούσε κανείς με τη βία από εκεί, μέσα από ένα δρόμο κακοτράχαλο κι ανηφορικό, και δεν τον άφηνε, πριν τον τραβήξει έξω στο φως του ήλιου, δεν θα υπέφερε τάχα και δεν θα αγανακτούσε όταν τον έπαιρναν, κι αφού θα έφτανε στο φως, δεν θα πλημμύριζαν τα μάτια του από τη λάμψη και δεν θα του ήταν αδύνατο να δει ακόμα κι ένα απ’ αυτά που τώρα ονομάζονται αληθινά;

Γλαύκωνας:

Όχι βέβαια, δεν θα μπορούσε έτσι ξαφνικά.

Σωκράτης:

Έχω την εντύπωση πως θα χρειαζόταν να συνηθίσει, αν σκοπεύει να δει τα πράγματα που είναι πάνω. Και στην αρχή θα μπορούσε πολύ εύκολα να διακρίνει καλά τις σκιές, και μετά απ’ αυτό, πάνω στην επιφάνεια του νερού τα είδωλα των ανθρώπων και των άλλων πραγμάτων, και κατόπιν αυτά τα ίδια. Και μετά από αυτά, τ’ αντικείμενα που είναι στον ουρανό και τον ίδιο τον ουρανό θα μπορούσε να δει ευκολότερα τη νύχτα, βλέποντας το φως των άστρων και της σελήνης, παρά στη διάρκεια της μέρας, τον ήλιο και το ηλιόφως.

Γλαύκωνας:

Πως όχι;

Σωκράτης:

Τελευταίο θα μπορούσε νομίζω να δει τον ήλιο, όχι στην επιφάνεια του νερού ούτε σε κάποια διαφορετική θέση τα είδωλά του, αλλά θα μπορούσε να δει καλά τον ήλιο καθαυτό στο δικό του τόπο και να παρατηρήσει προσεκτικά τι είδους είναι.

Γλαύκωνας:

Αναγκαστικά.

Σωκράτης:

Και μετά θα συλλογιζόταν τότε για κείνον, πως αυτός είναι που ρυθμίζει τις εποχές και τους χρόνους και που κανονίζει τα πάντα στον ορατό κόσμο, καθώς και ο αίτιος, κατά κάποιο τρόπο, όλων εκείνων που έβλεπαν αυτοί.

Γλαύκωνας:

Είναι φανερό, πως αυτά θα συμπεράνει ύστερα από τα προηγούμενα.

Σωκράτης:

Τι λες λοιπόν; Όταν αναλογίζεται την πρώτη του κατοικία και την εκεί σοφία που είχε αυτός και οι τότε συνδεσμώτες του, δεν νομίζεις πως θα καλοτυχίζει τον εαυτό του για τούτη την αλλαγή και θα οικτίρει τους άλλους;

Γλαύκωνας:

Και πολύ μάλιστα.

Σωκράτης:

Κι αν υπήρχαν μεταξύ τους τότε που βρισκόταν κι αυτός εκεί κάτω, δεσμώτης, κάποιες τιμές και έπαινοι και βραβεία γι’ αυτόν που θα μπορούσε να διακρίνει πιο καθαρά αυτά που περνούσαν μπροστά από τα μάτια του και γι’ αυτόν που θα μπορούσε να θυμηθεί περισσότερο ποια συνήθως περνούσαν πρώτα, ποια μετά και ποια ταυτόχρονα, και έτσι θα μπορεί να προβλέπει τι θα έρθει στο μέλλον, νομίζεις πως αυτός θα κατεχόταν από επιθυμία να λάβει τις τιμές αυτές και θα ζήλευε τους τιμημένους από εκείνους και τους μεταξύ εκείνων κυρίαρχους ή θα είχε πάθει αυτό που λέει ο Όμηρος, και πολύ θα επιθυμούσε “να ήταν ζωντανός στη γη κι ας δούλευε για άλλον, που είναι ο φτωχότερος” και θα προτιμούσε να έχει πάθει τα πάντα, παρά να νομίζει εκείνα που νόμιζε και να ζει έτσι εκεί;

Γλαύκωνας:

Έτσι νομίζω τουλάχιστον, πως θα προτιμούσε να πάθει οτιδήποτε παρά να ζει με τον τρόπο που ζούσε πριν.

Σωκράτης:

Και τώρα βάλε στο μυαλό σου το εξής, είπα εγώ. Αν κατέβει αυτός πάλι και καθίσει στην ίδια θέση, δεν θα ξαναγεμίσουν τάχα τα μάτια του σκοτάδι, αφού ήρθε ξαφνικά από τον ήλιο στη σκοτεινιά της σπηλιάς;

Γλαύκωνας:

Φυσικά.

Σωκράτης:

Αν χρειαζόταν ν’ ανταγωνιστεί αυτός με κείνους τους παντοτινούς δεσμώτες, λέγοντας την άποψή του σχετικά με τις σκιές, καθόσον χρόνο η όρασή του είναι αμβλεία, πριν προσαρμοστούν τα μάτια του – και για να συνηθίσουν δεν θα χρειαζόταν και λίγος χρόνος – άραγε δεν θα προκαλούσε περιπαιχτικά γέλια και δεν θα έλεγαν γι’ αυτόν πως με το ν’ ανεβεί επάνω, γύρισε με καταστραμμένα τα μάτια του και πως δεν αξίζει ούτε να προσπαθήσουν καν να πάνε επάνω; Και αυτόν που θα επιχειρήσει να τους λύσει και να τους ανεβάσει, αν τους δινόταν κάπως η ευκαιρία να τον πιάσουν και να τον σκοτώσουν, δεν θα τον σκότωναν;
Γλαύκωνας:

Αναμφίβολα.

Σωκράτης:

Αυτή την εικόνα λοιπόν, φίλε μου Γλαύκωνα, είπα εγώ, πρέπει να την προσαρμόσεις σε όλα όσα είπαμε πρωτύτερα και να παρομοιάσεις τον ορατό κόσμο με την κατοικία του δεσμωτηρίου, και τη φωτιά που αντιφέγγιζε μέσα σ’ αυτή με τη δύναμη του ηλιακού φωτός. Αν όμως παρομοιάσεις την ανάβαση και τη θέα των αντικειμένων, που βρίσκονται στον επάνω κόσμο, με την άνοδο της ψυχής στον νοητό κόσμο, δεν θα θεωρήσεις λάθος τη δική μου άποψη, αφού επιθυμείς να την ακούσεις. Κι ο θεός τουλάχιστον ξέρει αν τυχαίνει να είναι αληθινή. Εμένα λοιπόν έτσι μου φαίνεται. Πως στην περιοχή του γνωστού κόσμου (του ορατού, των αισθήσεων) η ιδέα του αγαθού είναι τελευταία και μετά βίας διακρίνεται, όταν όμως τη διακρίνει κανείς δεν μπορεί να μην συλλογιστεί πως αυτή είναι η αιτία για όλα γενικά τα σωστά και καλά πράγματα, γεννώντας μέσα στον ορατό κόσμο το φως και τον κύριο του φωτός, και γιατί μέσα στον νοητό κόσμο αυτή είναι που διευθύνει και παρέχει την αλήθεια και τον νου, και πως πρέπει να την ατενίσει οπωσδήποτε εκείνος ο οποίος θέλει και προσπαθεί να ενεργήσει φρόνιμα και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή.

πηγη

Share